Trong thế giới của những người đam mê xe hai bánh, hệ truyền động sên – nhông – đĩa đóng vai trò cực kỳ quan trọng, không chỉ quyết định hiệu suất vận hành mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến sự an toàn và tuổi thọ của chiếc xe. Một bộ sên được canh chỉnh đúng cách sẽ mang lại cảm giác lái mượt mà, truyền tải công suất tối ưu và hạn chế tối đa những tiếng ồn khó chịu.
Tuy nhiên, không phải biker nào cũng nắm rõ kỹ thuật canh sên chuẩn xác, dẫn đến tình trạng sên quá căng, quá chùng, hoặc bị lệch, gây ra nhiều hệ lụy đáng tiếc. Bài viết này của Tạp chí xe sẽ đi sâu vào từng khía cạnh của việc canh sên, từ lý do tại sao phải làm, các dấu hiệu nhận biết, đến quy trình thực hiện chi tiết, giúp bạn tự tin bảo dưỡng “xế yêu” của mình một cách chuyên nghiệp nhất.
Tại sao việc canh sên lại quan trọng?
Việc canh chỉnh sên không chỉ là một thao tác bảo dưỡng đơn thuần mà còn là yếu tố then chốt đảm bảo an toàn và hiệu suất cho xe máy. Một bộ sên được canh chỉnh đúng độ chùng tiêu chuẩn sẽ giúp truyền tải lực từ động cơ đến bánh sau một cách hiệu quả nhất, tránh lãng phí công suất và mang lại trải nghiệm lái mượt mà, ổn định.
Ngược lại, sên quá căng có thể gây áp lực lớn lên các vòng bi ở trục bánh sau và trục hộp số, dẫn đến mòn nhanh chóng, thậm chí làm hỏng các bộ phận này. Điều này không chỉ tốn kém chi phí sửa chữa mà còn tiềm ẩn nguy cơ khóa bánh xe đột ngột khi đang di chuyển. Sên quá chùng lại dễ bị văng ra khỏi nhông đĩa, đặc biệt khi đi vào đường xóc hoặc tăng tốc đột ngột, gây mất kiểm soát và nguy hiểm khôn lường.
Bên cạnh đó, việc canh sên không đúng cách còn là nguyên nhân chính gây ra tiếng hú, tiếng lạch cạch khó chịu từ hệ truyền động, làm giảm đi sự êm ái khi vận hành. Sên bị lệch khỏi đường thẳng với nhông đĩa sẽ làm mòn không đều các mắt sên và răng nhông đĩa, rút ngắn đáng kể tuổi thọ của toàn bộ hệ thống. Do đó, việc nắm vững kỹ thuật canh sên là kiến thức cơ bản mà mọi biker nên trang bị.
Các dấu hiệu cho thấy sên cần được canh chỉnh
Để duy trì hiệu suất tối ưu và an toàn cho xe, việc nhận biết sớm các dấu hiệu sên cần được canh chỉnh là rất quan trọng. Một trong những dấu hiệu dễ nhận thấy nhất là độ chùng của sên. Nếu bạn thấy sên bị võng xuống quá nhiều khi xe đứng yên, hoặc khi dùng tay nhấc lên hạ xuống có biên độ dao động lớn hơn mức khuyến nghị của nhà sản xuất (thường từ 2-3cm), đó là lúc cần kiểm tra và điều chỉnh.
Tiếng ồn lạ phát ra từ hệ truyền động cũng là một chỉ báo rõ ràng. Khi sên quá chùng, bạn có thể nghe thấy tiếng lạch cạch, va đập khi xe di chuyển qua các gờ giảm tốc hoặc khi tăng giảm ga đột ngột. Nếu sên quá căng hoặc bị khô dầu, tiếng hú rít hoặc tiếng rít ken két có thể xuất hiện, đặc biệt khi xe chạy ở tốc độ cao. Những tiếng ồn này không chỉ gây khó chịu mà còn cho thấy các bộ phận đang chịu tải trọng bất thường.
Ngoài ra, cảm giác lái cũng sẽ thay đổi đáng kể. Xe có thể bị giật cục khi tăng tốc hoặc giảm tốc, việc vào số trở nên khó khăn hơn, hoặc bạn cảm thấy xe không còn mượt mà như trước. Trong một số trường hợp nghiêm trọng, sên có thể bị lệch khỏi đường thẳng với nhông đĩa, dễ dàng nhận thấy bằng mắt thường khi quan sát từ phía sau xe. Đây là những dấu hiệu không thể bỏ qua, đòi hỏi sự can thiệp kịp thời để tránh những hư hỏng nặng hơn. 
Chuẩn bị dụng cụ và không gian làm việc
Trước khi bắt tay vào việc canh chỉnh sên, việc chuẩn bị đầy đủ dụng cụ và một không gian làm việc phù hợp là bước không thể thiếu. Điều này không chỉ giúp quá trình thực hiện diễn ra thuận lợi, an toàn mà còn đảm bảo độ chính xác cao nhất. Bạn sẽ cần một bộ cờ lê hoặc tuýp với các kích cỡ phù hợp với ốc trục bánh sau và ốc tăng sên của xe mình. Kích thước ốc trục bánh sau thường khá lớn, phổ biến là 17mm, 19mm, 22mm hoặc 24mm tùy loại xe.
Một chiếc thước dây hoặc thước kẹp là dụng cụ không thể thiếu để đo độ chùng của sên một cách chính xác. Đối với những biker chuyên nghiệp hơn, có thể sử dụng dụng cụ đo độ chùng sên chuyên dụng để đạt độ chính xác cao nhất. Ngoài ra, bạn cũng cần chuẩn bị một cây đội xe (chân chống nâng sau) để nâng bánh sau lên khỏi mặt đất, giúp việc xoay bánh và điều chỉnh sên dễ dàng hơn. 
Đừng quên các vật tư phụ trợ như dầu bôi trơn sên chuyên dụng, bàn chải vệ sinh sên và khăn sạch. Việc vệ sinh sên trước khi canh chỉnh là cực kỳ quan trọng để loại bỏ bụi bẩn, cát và dầu mỡ cũ, giúp bạn quan sát rõ hơn tình trạng sên và đảm bảo dầu bôi trơn mới phát huy hiệu quả tối đa. Chọn một không gian bằng phẳng, đủ ánh sáng và an toàn để thực hiện công việc, tránh những nơi ẩm ướt hoặc có nhiều chướng ngại vật.
Quy trình canh sên chuẩn xác từng bước
Việc canh sên đòi hỏi sự tỉ mỉ và chính xác. Dưới đây là quy trình từng bước để đảm bảo sên xe của bạn được điều chỉnh hoàn hảo, không lệch và không hú.
- Bước 1: Đặt xe lên giá đỡ và vệ sinh sên
Đầu tiên, hãy đặt xe lên chân chống giữa hoặc giá đỡ nâng bánh sau để bánh xe có thể xoay tự do. Sử dụng dung dịch vệ sinh sên chuyên dụng và bàn chải để làm sạch toàn bộ sên, nhông và đĩa. Loại bỏ hết bụi bẩn, đất cát và dầu mỡ cũ. Sau đó, lau khô bằng khăn sạch. Việc này giúp bạn quan sát rõ tình trạng sên và đảm bảo độ chính xác khi đo độ chùng.
- Bước 2: Kiểm tra độ chùng hiện tại
Xoay bánh xe vài vòng để tìm điểm căng nhất của sên (thường là do sên bị giãn không đều). Tại điểm căng nhất này, dùng thước đo độ chùng sên hoặc thước dây để đo khoảng cách dao động lên xuống của sên ở điểm giữa giữa nhông trước và đĩa sau. Đẩy sên lên hết cỡ và kéo xuống hết cỡ, ghi lại tổng khoảng cách. Giá trị này cần nằm trong khoảng khuyến nghị của nhà sản xuất (thường từ 2-3cm đối với xe phổ thông, có thể khác tùy loại xe).
- Bước 3: Nới lỏng ốc trục bánh sau và ốc tăng sên
Sử dụng cờ lê phù hợp để nới lỏng ốc trục bánh sau. Không cần tháo rời hoàn toàn, chỉ cần nới đủ lỏng để bánh xe có thể di chuyển tiến hoặc lùi. Sau đó, nới lỏng các ốc khóa của ốc tăng sên ở hai bên càng xe. Các ốc tăng sên thường nằm ở cuối càng sau, có vạch chia hoặc số để dễ dàng căn chỉnh.
- Bước 4: Điều chỉnh ốc tăng sên
Sử dụng cờ lê để vặn ốc tăng sên ở cả hai bên càng xe. Vặn vào (theo chiều kim đồng hồ) để tăng độ căng của sên, vặn ra để giảm độ căng. Điều quan trọng là phải vặn đều cả hai bên để đảm bảo bánh xe thẳng hàng. Hãy dựa vào các vạch chia trên càng xe hoặc dùng thước đo khoảng cách từ tâm trục bánh đến một điểm cố định trên càng để đảm bảo hai bên cân bằng tuyệt đối. Điều chỉnh từng chút một, sau đó xoay bánh xe và kiểm tra lại độ chùng ở nhiều điểm khác nhau trên sên. Mục tiêu là đạt được độ chùng nằm trong khoảng khuyến nghị của nhà sản xuất.
- Bước 5: Siết chặt ốc trục bánh sau và ốc khóa
Khi đã đạt được độ chùng mong muốn và đảm bảo bánh xe thẳng hàng, hãy siết chặt ốc trục bánh sau. Việc này cần được thực hiện với lực siết khuyến nghị của nhà sản xuất (thường có trong sách hướng dẫn sử dụng) để tránh làm hỏng ren hoặc gây lỏng lẻo. Sau đó, siết chặt các ốc khóa của ốc tăng sên ở hai bên. Kiểm tra lại độ chùng sên một lần nữa sau khi siết chặt tất cả các ốc để đảm bảo không có sự thay đổi.
- Bước 6: Bôi trơn sên
Cuối cùng, sau khi đã canh chỉnh và siết chặt, hãy bôi một lớp dầu bôi trơn sên chuyên dụng đều khắp các mắt sên. Xoay bánh xe chậm rãi để dầu thấm đều vào các khớp nối. Việc bôi trơn không chỉ giúp sên hoạt động êm ái mà còn bảo vệ sên khỏi rỉ sét và kéo dài tuổi thọ.
Kiểm tra lại và những lưu ý quan trọng
Sau khi hoàn tất quy trình canh chỉnh sên, việc kiểm tra lại là bước không thể bỏ qua để đảm bảo mọi thứ đều hoàn hảo và an toàn. Đầu tiên, hãy kiểm tra lại độ chùng của sên một lần nữa ở nhiều điểm khác nhau trên toàn bộ chiều dài sên bằng cách xoay bánh xe. Đảm bảo rằng độ chùng vẫn nằm trong khoảng tiêu chuẩn và không có điểm nào quá căng hoặc quá chùng bất thường. Điều này đặc biệt quan trọng nếu sên của bạn đã cũ và có dấu hiệu giãn không đều.
Tiếp theo, hãy kiểm tra độ thẳng hàng của bánh sau. Một bánh xe bị lệch không chỉ làm sên bị mòn nhanh chóng mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng lái và độ ổn định của xe. Bạn có thể dùng mắt thường để quan sát từ phía sau xe, hoặc dùng một sợi dây căng từ bánh trước đến bánh sau để kiểm tra độ song song. Một mẹo khác là dùng thước đo khoảng cách từ tâm trục bánh sau đến một điểm cố định trên càng xe ở cả hai bên để đảm bảo chúng bằng nhau. 
Cuối cùng, hãy nổ máy và chạy thử xe ở tốc độ thấp trong một quãng đường ngắn để lắng nghe bất kỳ tiếng ồn lạ nào. Nếu có tiếng hú, tiếng lạch cạch hoặc cảm giác giật cục, có thể bạn cần điều chỉnh lại một chút. Luôn nhớ rằng, sên quá căng sẽ gây hại cho vòng bi và hộp số, trong khi sên quá chùng dễ bị văng ra. Hãy tham khảo sách hướng dẫn sử dụng của xe để biết chính xác độ chùng và lực siết ốc khuyến nghị cho mẫu xe của bạn.
Duy trì sên xe bền bỉ: Hơn cả việc canh chỉnh
Việc canh chỉnh sên đúng cách chỉ là một phần trong quy trình bảo dưỡng tổng thể để đảm bảo hệ truyền động hoạt động bền bỉ và hiệu quả. Để kéo dài tuổi thọ của sên, nhông và đĩa, việc vệ sinh và bôi trơn định kỳ là yếu tố then chốt. Bụi bẩn, cát và nước mưa là những kẻ thù lớn nhất của sên, chúng sẽ mài mòn các mắt sên và răng nhông đĩa một cách nhanh chóng. Do đó, hãy tạo thói quen vệ sinh sên sau mỗi 500-1000km hoặc sau mỗi chuyến đi dài, đặc biệt là khi đi qua những cung đường nhiều bụi bẩn hoặc ẩm ướt.
Sau khi vệ sinh sạch sẽ, việc bôi trơn sên bằng dầu chuyên dụng là không thể thiếu. Dầu bôi trơn giúp giảm ma sát giữa các mắt sên, chống rỉ sét và bảo vệ sên khỏi các tác nhân gây hại từ môi trường. Hãy chọn loại dầu bôi trơn phù hợp với loại sên của xe bạn (O-ring, X-ring, Z-ring) và bôi đều đặn. Việc này không chỉ giúp sên hoạt động êm ái hơn mà còn giảm tiếng ồn và tăng hiệu suất truyền động.
Ngoài ra, hãy thường xuyên kiểm tra tình trạng mòn của nhông và đĩa. Nếu răng nhông đĩa bị mòn nhọn, cong vênh hoặc có dấu hiệu hư hỏng, đó là lúc bạn cần thay thế toàn bộ hệ thống sên – nhông – đĩa. Thay thế từng bộ phận riêng lẻ khi các bộ phận khác đã mòn có thể gây ra sự không tương thích và làm giảm tuổi thọ của bộ phận mới. Đầu tư vào một bộ sên – nhông – đĩa chất lượng tốt ngay từ đầu và duy trì bảo dưỡng định kỳ sẽ giúp bạn tiết kiệm chi phí về lâu dài và tận hưởng những chuyến đi an toàn, mượt mà nhất. 
