Đối với bất kỳ anh em biker nào, từ người mới chơi xe đến những tay lái lâu năm, hệ thống phanh luôn là bộ phận quan trọng bậc nhất, quyết định trực tiếp đến sự an toàn trên mọi cung đường. Trong đó, má phanh (hay nhiều anh em gọi là bố thắng) là chi tiết chịu mài mòn và cần được thay thế định kỳ. Tuy nhiên, câu hỏi “Khi nào cần thay má phanh?” và “Nhìn thế nào cho đúng?” lại không phải ai cũng trả lời được. Bài viết này sẽ giải đáp tất cả, giúp anh em tự tin chăm sóc cho “xế yêu” của mình.
Má phanh là gì và tại sao nó lại quan trọng đến vậy?
Hiểu đơn giản, má phanh là bộ phận tạo ra ma sát trực tiếp với đĩa phanh (đối với phanh đĩa) hoặc đùm xe (đối với phanh cơ/phanh đùm) để làm giảm tốc độ và dừng xe lại. Chúng được cấu tạo từ một tấm kim loại nền và vật liệu ma sát ép lên trên. Khi bạn bóp tay phanh hoặc đạp chân phanh, lực sẽ được truyền tới, ép má phanh vào bộ phận quay của bánh xe, biến động năng thành nhiệt năng và giúp xe dừng lại.
Vì phải chịu ma sát và nhiệt độ cao liên tục, lớp vật liệu ma sát này sẽ mòn dần theo thời gian. Một khi má phanh bị mòn quá giới hạn, nó sẽ gây ra hàng loạt hệ lụy nguy hiểm:
- Quãng đường phanh dài hơn: Đây là điều nguy hiểm nhất, làm giảm khả năng xử lý các tình huống bất ngờ trên đường.
- Phá hủy các bộ phận khác: Má phanh mòn trơ ra phần kim loại sẽ trực tiếp chà xát, làm xước, cong vênh đĩa phanh hoặc thành trong của đùm. Chi phí thay đĩa phanh hay đùm xe đắt hơn rất nhiều so với thay một cặp má phanh.
- Mất kiểm soát: Phanh bị mòn không đều có thể gây ra hiện tượng bó phanh hoặc trượt bánh khi phanh gấp.
Chính vì vậy, việc kiểm tra và thay thế má phanh đúng thời điểm là một kỹ năng bảo dưỡng cơ bản mà mọi người đi xe máy đều nên biết.
5 Dấu hiệu “cầu cứu” từ má phanh bạn không thể bỏ qua
Xế yêu của bạn luôn có những cách để “báo động” khi má phanh đã đến giới hạn. Hãy lắng nghe và quan sát kỹ 5 dấu hiệu phổ biến nhất dưới đây:
1. Tiếng kêu ken két, rít chói tai khi phanh
Đây là dấu hiệu dễ nhận biết nhất. Khi bạn bóp phanh và nghe thấy những âm thanh kim loại ma sát vào nhau rất khó chịu, đó là lúc lớp vật liệu ma sát trên má phanh đã mòn gần hết. Trên nhiều loại má phanh đĩa, nhà sản xuất có tích hợp một miếng kim loại nhỏ gọi là “lẫy báo mòn”. Khi má phanh mòn tới ngưỡng, miếng kim loại này sẽ cạ vào đĩa phanh và tạo ra tiếng kêu đặc trưng để cảnh báo người dùng. Nếu bỏ qua cảnh báo này, phần xương kim loại của má phanh sẽ trực tiếp phá hủy đĩa phanh của bạn.
2. Phanh không “ăn” hoặc cảm giác tay phanh/chân phanh sâu hơn
Bạn cảm thấy mình phải bóp tay phanh mạnh hơn, sâu hơn bình thường để xe dừng lại? Hoặc khi đạp phanh sau (phanh đùm), bạn phải đạp hết hành trình mà xe vẫn trôi đi một đoạn dài? Đây là dấu hiệu rõ ràng cho thấy bề mặt ma sát của má phanh đã không còn đủ dày và hiệu quả. Lực ma sát tạo ra yếu đi, khiến hiệu suất phanh giảm sút nghiêm trọng.
3. Tay phanh rung giật khi hoạt động
Khi bóp phanh, nếu bạn cảm thấy tay phanh rung lên từng nhịp hoặc giật giật, đây có thể là dấu hiệu má phanh đã bị mòn không đều, hoặc tệ hơn là đĩa phanh đã bị cong vênh. Tình trạng má phanh mòn không đều tạo ra các điểm tiếp xúc lồi lõm với đĩa phanh, gây ra rung động truyền ngược lại tay phanh. Đừng chủ quan với dấu hiệu này, hãy kiểm tra ngay lập tức.
4. Mùi khét bốc lên từ cụm phanh
Nếu bạn ngửi thấy mùi khét đặc trưng sau khi đổ đèo hoặc phanh liên tục trong điều kiện giao thông đông đúc, đó là dấu hiệu hệ thống phanh đang bị quá nhiệt. Nguyên nhân có thể do má phanh kém chất lượng, bị “chai” cứng, hoặc do bạn rà phanh liên tục. Má phanh bị quá nhiệt sẽ mất đi khả năng tạo ma sát, dẫn đến hiện tượng mất phanh rất nguy hiểm. Nếu tình trạng này xảy ra thường xuyên, bạn nên kiểm tra và cân nhắc thay thế loại má phanh tốt hơn.
5. Bụi đen bám nhiều bất thường ở mâm xe (vành xe)
Quá trình phanh luôn tạo ra một lượng bụi mịn do vật liệu ma sát bị mài mòn. Tuy nhiên, nếu bạn nhận thấy lượng bụi đen bám vào mâm xe, đặc biệt là quanh khu vực heo dầu (caliper), nhiều hơn hẳn bình thường, đó có thể là dấu hiệu má phanh đang bị mòn rất nhanh. Đây có thể do má phanh kém chất lượng hoặc hệ thống phanh đang gặp vấn đề nào đó.
Hướng dẫn chi tiết cách kiểm tra má phanh cho người mới bắt đầu
Việc nhận biết các dấu hiệu trên là quan trọng, nhưng kiểm tra trực tiếp bằng mắt thường mới là cách chính xác nhất. Tùy thuộc vào loại phanh (đĩa hay đùm), cách kiểm tra sẽ khác nhau.
Đối với phanh đĩa
Kiểm tra má phanh đĩa tương đối dễ dàng và không cần tháo bánh xe.
- Bước 1: Dựng chân chống đứng của xe ở nơi có đủ ánh sáng.
- Bước 2: Nhìn vào cụm heo dầu (bộ phận kim loại ôm lấy đĩa phanh). Bạn sẽ thấy hai miếng má phanh nằm ở hai bên, kẹp lấy đĩa phanh ở giữa.
- Bước 3: Dùng đèn pin của điện thoại chiếu vào khe hở của heo dầu để nhìn rõ hơn. Hãy chú ý đến độ dày của lớp vật liệu ma sát (phần sẫm màu hơn, không phải phần xương kim loại).
Vậy dày bao nhiêu là an toàn? Một má phanh mới thường có lớp ma sát dày khoảng 8-10mm. Khi độ dày này chỉ còn lại dưới 2-3mm, đó là lúc bạn cần phải thay thế ngay. Nhiều má phanh còn có một rãnh nhỏ ở giữa, khi nào bạn không còn thấy rãnh này nữa thì đó cũng là dấu hiệu cần thay.
Đối với phanh đùm (phanh cơ)
Kiểm tra phanh đùm khó hơn một chút vì má phanh nằm bên trong, nhưng bạn vẫn có thể kiểm tra gián tiếp qua chỉ thị độ mòn.
- Bước 1: Quan sát bộ phận đùm (may-ơ) ở bánh sau (hoặc bánh trước với một số xe đời cũ). Bạn sẽ thấy một cánh tay kim loại (cần phanh) nối từ dây phanh tới.
- Bước 2: Trên tấm ốp bên ngoài của đùm, gần với trục của cần phanh, thường có một vạch chỉ thị hoặc một mũi tên. Trên cần phanh cũng có một mũi tên hoặc một điểm đánh dấu tương ứng.
- Bước 3: Bóp hoặc đạp phanh hết cỡ. Quan sát vị trí của hai điểm đánh dấu này. Khi má phanh còn mới, điểm đánh dấu trên cần phanh sẽ cách xa điểm đánh dấu trên ốp đùm. Khi má phanh mòn dần, hai điểm này sẽ tiến lại gần nhau. Nếu khi bạn đạp hết phanh mà hai điểm này trùng nhau hoặc vượt qua nhau, đó là lúc má phanh đã mòn hết và cần được thay thế.
Ngoài ra, bạn có thể kiểm tra bằng cách vặn ốc ở cuối dây phanh. Nếu bạn đã vặn ốc này vào gần hết ren mà phanh vẫn không ăn, thì khả năng cao là má phanh đã hết.
Bao lâu thì nên thay má phanh một lần?
Đây là câu hỏi không có câu trả lời chính xác tuyệt đối, vì tuổi thọ của má phanh phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố:
- Loại xe: Xe tay ga thường mòn má phanh nhanh hơn xe số do người dùng có thói quen rà phanh liên tục.
- Chất lượng má phanh: Má phanh chính hãng, thương hiệu tốt sẽ có tuổi thọ cao và hiệu suất ổn định hơn hàng trôi nổi.
- Điều kiện vận hành: Đi trong thành phố, phanh dừng liên tục sẽ mòn nhanh hơn đi đường trường. Đi đường đèo dốc cũng làm má phanh mòn nhanh hơn.
- Thói quen của người lái: Người có thói quen phanh gấp, hay rà phanh sẽ phải thay má phanh sớm hơn người biết kết hợp phanh động cơ và phanh từ tốn.
Tuy nhiên, có một cột mốc tương đối để anh em tham khảo là khoảng 15,000 – 20,000 km cho một bộ má phanh. Dù vậy, cách tốt nhất vẫn là thường xuyên kiểm tra trực quan sau mỗi 5,000 km hoặc bất cứ khi nào bạn cảm thấy phanh có vấn đề.
An toàn trên mọi cung đường bắt đầu từ hệ thống phanh khỏe mạnh
Việc kiểm tra và thay má phanh không chỉ là bảo dưỡng xe, mà còn là bảo vệ an toàn cho chính bạn và những người xung quanh. Đừng bao giờ chủ quan hay tiếc một khoản chi phí nhỏ để rồi phải đối mặt với những rủi ro lớn không đáng có. Bằng việc nắm vững các dấu hiệu và cách kiểm tra đã nêu ở trên, bạn hoàn toàn có thể chủ động trong việc chăm sóc “xế yêu” của mình.
Chúc anh em luôn có những hành trình an toàn và đầy trải nghiệm. Nếu có bất kỳ kinh nghiệm nào khác về việc thay thế và sử dụng má phanh, đừng ngần ngại chia sẻ với cộng đồng ở phần bình luận bên dưới nhé!
